Omschrijving

Op deze pagina vind je een lijst met woorden en begrippen die gebruikt worden bij enkele bronnen.

A| B | C | D | E | F | G | H | I | J | I| K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Tip: gebruik ctrl+f (Windows) of cmnd+f (Mac) om het woord dat je zoekt snel te vinden.

A

• Adel
  Mensen die door hun afkomst (erfelijk) behoren tot de hoogste maatschappelijke stand.  
  
  
• Aflaat
  Officieel papier waarop staat dat iemands zonden door de kerk zijn kwijtgescholden.
  
  
• Ambacht
  Beroep waarbij met geschoold handwerk een product wordt bewerkt of gemaakt.
  
  
• Annexatie
  Een gebied inlijven binnen de grenzen van een land of stad.

• Antisemitisme
  Jodenhaat met discriminatie van joden als gevolg.

B

• Bataafse Republiek
  Nederland van 1795 tot 1806. In deze jaren hadden patriotten met steun van de Fransen de macht.
  
  
• Beeldenstorm
  Gebeurtenis waarbij protestanten beelden en versieringen uit kerken verwijderden. 
  
  
• Beerput
  Een soort rioolput die achter huizen werd gegraven en waar bewoners hun uitwerpselen en afval in hadden gestort.
  
  
• Bezetting
  Situatie wanneer een legermacht een gebied is binnengetrokken en dat onder bedwang houdt.
  
  
• Bijbel
  Het heilige boek van de christenen bestaande uit het Oude en Nieuwe Testament.
  
  
• Burgerij
  Alle groepen tussen adel en de arbeidersklasse in de negentiende eeuw.

C

• Censuur
  Verbod door de regering op het maken en verspreiden van bijvoorbeeld boeken, films en radio programma's.
  
  
• Christendom
  Monotheïstische godsdienst waarin Jezus Christus als zoon van God wordt erkend. Het christendom ontstond als een stroming binnen het jodendom.
  
  
• Collaboratie
  Samenwerken met de vijand.

D

• Deportatie
   Gedwongen verplaatsen van mensen.

E

• Evacuatie
  Personen die noodgedwongen elders worden ondergebracht, vaak vanwege gevaar.

F

• Feminisme
  Vrouwen (en mannen) die streven naar gelijke rechten voor man en vrouw.

G

• Galei
  Lang en smal roeischip.
  
  
• Geallieerden
  De landen die tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen Duitsland vochten.
  
  
• Geestelijkheid
  Groep personen die de macht hebben van de kerk over gelovigen. Ook wel clerus genoemd. De paus, bisschoppen en priesters zijn geestelijken.
  
  
• Gewest
  Zelfstandig deel van het land.
  
  
• Gilde
  Vereniging van mensen met hetzelfde beroep, die samen hun belangen vertegenwoordigen. Meestal waren dit zelfstandige ambachtslieden.
  
  
• Gouden Eeuw
  De zeventiende eeuw wordt ook wel "Gouden Eeuw" genoemd. In deze eeuw ging het economisch erg goed met Nederland. De eeuw staat bekend om de wetenschap en de kunst, máár er was ook oorlog en slavernij.

H

• Handel
  Het kopen en verkopen van producten.
  
  
• Hertog
  Bestuurder die een groot gebied in leen heeft.
  
  
• Hugenoten
  Franse protestanten die in de zeventiende eeuw in Frankrijk werden vervolgd vanwege hun geloof.

• Humanisme
  Humanisme is een levensbeschouwing die mensen voorop stelt en uitgaat van de waarde van mensen. Het humanisme streeft naar het goede doen, rechtvaardigheid en het gebruik van je verstand.
  

I

• Industriële Revolutie
  Overgang van handenarbeid en huisnijverheid naar machinale productie.

J

• Jodendom
  Monotheïstische godsdienst van de joden. In de Tenach (heilige joodse boeken) staan de geschiedenis van het joodse volk en de joodse wetten beschreven.

K

• Kiesrecht
  Het recht om bij verkiezingen te stemmen of gekozen te worden. Kiesrecht werd in Nederland voor mannen in 1917 ingevoerd. Vrouwen mochten twee jaar later ook stemmen.
  
  
• Kruistochten
  Tochten georganiseerd door de paus om het bezette Heilige Land te bevrijden van de moslims.

L

• Legende
  Verhalen waarin misschien een kern van waarheid in zit, maar waarvan we niet weten of ze echt zijn gebeurd.

• Lynchen
  Het vermoorden van een (mogelijke) misdadiger zonder vorm van een proces door een woedende volksmenigte.

M

• Mobilisatie
  Het in staat van paraatheid brengen van de krijgsmacht van een land: landmacht, en indien van toepassing ook marine en luchtmacht.

• Monotheïsme
  Godsdienst met één god. Voorbeelden zijn het jodendom, islam en christendom.

• Monopolie
  Het alleenrecht hebben om iets te produceren of doen.

N

• Nationalisme
  Voorliefde voor het eigen volk en/of het streven naar een eigen natiestaat.
  
  
• Nijverheid
  Beroepswerkzaamheden waarbij iets wordt gemaakt of bewerkt. Industrie waarbij grondstoffen worden verwerkt.

• NSB
  Nederlandse politieke partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog samenwerkt met Duitsers.

O

• Ordonnantie
  Een overheidsbesluit (vaak regels) gericht aan de hele bevolking. Een ordonnantie wordt ook wel plakkaatbrief genoemd. De opgedrukte zegel heette plakkaat.
  

P

• Privileges
  Bijzondere rechten die verleend zijn door de soevereine vorst (bijvoorbeeld landsheer) aan onder andere steden, geestelijken of edelen, vaak in ruil voor belasting.
  
  
• Patriotten
  Patriotten waren voor de Verlichtings-ideeën en tegen de prins van Oranje in de achttiende eeuw.
  
  
• Politiek
  Alles wat te maken heeft met het bestuur van de staat.
  
  
• Politionele acties
  Oorlogen die Nederland tussen 1947 en 1949 uitvocht in Indonesië.
  
  
• Propaganda
  Het verspreiden van bepaalde ideeën om meningen te beïnvloeden. Eigen leiders en ideeën werden positief afgeschilderd, terwijl tegenstanders negatief worden neergezet. 

• Protestantisme
  Het protestantisme is een stroming binnen het christendom. De bijbel wordt streng gevolgd en de kerken zijn nauwelijks versierd. Zie ook Reformatie.

R

• Raadspensionaris (of landsadvocaat)
  Belangrijkste ambtenaar in dienst van de Staten van Holland.
  
  
• Razzia
  Groots opgezette, opsporing en jacht op een groep mensen.
  
  
• Reformatie (of hervorming)
  Kerkhervorming die leidt tot scheuring in de rooms-katholieke kerk, waarbij het protestantisme ontstaat. De protestantse kerk wordt ook wel de gereformeerde kerk genoemd.
  
  
• Regenten
  Een regent was een bestuurder van een Nederlandse stad vanaf de zeventiende tot de achttiende eeuw. De macht werd vaak overgedragen van vader op zoon, waardoor enkele families erg machtig werden in een stad.
  
  
• Renaissance
  Periode in de Europese geschiedenis. Renaissance betekent letterlijk 'wedergeboorte', een nieuwe bloei van de klassieke (Grieken en Romeinen) kunst en cultuur.

• Repatriëring
  Terugkeren naar het vaderland. Het begrip wordt ook gebruikt voor gerepatrieerden die het vaderland nog nooit gezien hebben.
  
  
• Represaille
  Een wraakactie.
  
  
• Republiek
  Bestuursvorm zonder koning. In een republiek is een persoon of groep uitgekozen het land te besturen (dit hoeft echter geen democratie te zijn).
  
  
• Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
  Na de onafhankelijkheid van Spanje wordt Nederland in 1588 uitgeroepen tot de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. 
  
  
• Ridder
  Van oorsprong een strijder te paard, later een ruiter van adel.

S

• Sabotage
  Opzettelijke beschadiging. Het iemand moeilijk maken.

• Schepen
  Lid van de stadsraad die gekozen werd door inwoners van de stad.
  
  
• Schout
  Een schout is een ambtenaar die namens de heer toezicht hield op een gebied. Een schout werd ook wel baljuw genoemd. De schout was ook voorzitter van de stadsraad. Een schout is vergelijkbaar met de hoofd van de politie.
  
  
• Schoolstrijd
  Strijd over het betalen van het bijzonder onderwijs door de overheid. Deze strijd eindigde met de Pacificatie van 1917 waarmee bijzonder en openbaar onderwijs gelijk werd gesteld.
  
  
• Solidariteit
  Solidariteit betekend dat een groep mensen zich betrokken voelt bij de strijd of het lijden van anderen. Men voelt zich verbonden met elkaar.
  
  
• Stadhouder
  Een stadhouder vervangt de afwezige landsheer in een gewest. De stadhouder was ook de opperbevelhebber van het leger in de tijd van de Republiek.
  
  
• Stadsrecht
  Het recht van een plaats op eigen bestuur en eigen rechtspraak.
  
  
• Standen
  Hiërarchische verdeling van de samenleving in sociale lagen.

T

• Twaalfjarig Bestand
  Het Twaalfjarig Bestand was een periode van twaalf jaar van wapenstilstand tijdens de Tachtigjarige Oorlog waarin niet of nauwelijks door de opstandelingen in de Republiek met de Spanjaarden werd gevochten. Het bestand duurde van 1609 tot 1621.

V

• Verlichting
  Een periode in de zeventiende en achttiende eeuw waarin men hun kennis wilden vergroten door hun verstand (of rede, of ratio) te gebruiken.
  
  
• Vorderen
  In beslag nemen.

• Vroedschap
  Bestuurscollege namens de burgers. Ook wel stadsraad genoemd. Leden werden benoemd voor het leven, maar lidmaatschap was niet overerfbaar. In de praktijk bleven regentenfuncties vaak in de familie.

W

• Waag
  Een gebouw waar goederen werden gewogen.
  
  
• Wetenschap
  Alle kennis die mensen hebben en wat door geleerden wordt onderzocht.
  
  
• Wetenschappelijke revolutie
  Een periode in de zeventiende eeuw waarin een wetenschappelijke manier van denken leidde tot veel ontdekkingen en uitvindingen. In plaats van religieuze en klassieke denkbeelden werd er veel waarde gehecht aan het verwerven van kennis, observaties, experimenten en logisch redeneren (ratio).
  
  
• Wees
  Wezen of weeskinderen zijn mensen zonder levende ouders.